Engelli Olmadan Engelliyi Yönetmek: Derneklerde Temsiliyet Krizi ve Çözüm Yolları
Sessizliğin Bedelini En Çok Engelliler Ödüyor
Sivil toplum kuruluşları, özellikle de engelli dernekleri, toplumun vicdanı olmak zorundadır. Ancak bugün Türkiye’de birçok dernek, asli görevinden uzaklaşmış, içe kapanmış ve temsiliyet krizine sürüklenmiştir. Bu kriz, sadece yapısal bir sorun değil; aynı zamanda hak kayıplarının, dışlanmanın ve ayrımcılığın ana kaynağı haline gelmiştir. Özellikle engelli bireylerin sesi olması gereken derneklerin başına, engellilikle hiçbir deneyimi olmayan kişilerin geçmesi, derin bir temsil sorununu da beraberinde getirmiştir.
Sorunun Derinliği: Engelli Derneklerinin Başında Engelli Olmayanlar
Günümüzde birçok engelli derneğinin yönetim koltuklarında, engelli olmayan bireyler oturmaktadır. Engelli bireylerin yaşadığı fiziki, psikolojik ve sosyal zorlukları yaşamayan kişilerin, onları temsil etmesi mümkün değildir. Çünkü bir insan, yaşamadığı bir hayatı anlayamaz. Engelliliği sadece “gözle görebildiği” kadar tanıyan biri, asla bir görme engellinin bastonla yol alırken yaşadığı endişeyi, bir işitme engellinin iletişimde hissettiği çaresizliği ya da otizmli bir bireyin toplum içinde karşılaştığı dışlanmayı tam anlamıyla kavrayamaz.
Bu tarz temsiliyetler, engellilere söz hakkı tanımayan, karar süreçlerinden uzak tutan, onları birer “figüran” gibi gösteren yapılar yaratıyor. Dernekler, etkinlik düzenleyip fotoğraf paylaşmayı “çalışmak” sanıyor. Oysa gerçek mücadele, hakkın masa başında, mecliste, belediye planlamasında, hukuk zemininde savunulmasıdır.
Pasifleşen Dernekler, Yok Olan Haklar
Bazı dernekler, sadece “yiyip içmek, şarkı söylemek, tatile gitmek” gibi aktivitelerle kendini gösteriyor. Bu durum, derneklerin asli görevinden sapmasına yol açıyor. Dernekler; kamu kurumlarıyla aktif ilişkiler kurmalı, yasal düzenlemeleri takip etmeli, gerektiğinde dava açmalı, gerektiğinde meydanlarda, gerektiğinde salonlarda sesini duyurmalıdır.
Pasif kalan dernekler yüzünden bugün birçok engelli birey, sosyal haklarını kaybediyor, erişim hakkı ihlal ediliyor, istihdamda yok sayılıyor. Özellikle yoksul ve kırsal bölgelerde yaşayan engelliler, bu temsil eksikliği nedeniyle hayatta kalma mücadelesi verir hale gelmiştir.
Çözüm Önerileri: Dernekler Nasıl Olmalı?
1. Temsil Hakkı Engellilere Verilmelidir:
Engelli derneklerinin başında, o engel grubuna mensup bireyler yer almalıdır. Engelli bireylerin deneyimi, bilgisi ve vizyonu olmadan gerçekçi bir hak savunuculuğu yapılamaz.
2. Dernekler Bağımsız Yaşam Odaklı Çalışmalıdır:
Engelli bireylerin kendi yaşamlarını bağımsızca sürdürebilmesi için sosyal, ekonomik ve teknik destekler üzerine projeler geliştirilmeli, devlet kurumlarıyla baskı kuracak iş birlikleri oluşturulmalıdır.
3. Genç Engelliler Yetiştirilmeli ve Desteklenmelidir:
Yeni nesil engelli liderler yetiştirilmeli, gönüllülük sistemleri şeffaf ve katılımcı hale getirilmelidir. Engellilik deneyimi yaşayan bireylerin hem akademik hem toplumsal gelişimi desteklenmelidir.
4. Dernekler Denetlenmeli ve Şeffaf Olmalıdır:
Kamu kaynaklarını kullanan derneklerin hesap verebilirliği artmalı, harcamalar, faaliyet raporları kamuoyuna açık hale getirilmelidir.
5. “Gölge” Değil, “Öncü” Olunmalıdır:
Dernekler, devlet politikalarının sadece yancısı değil, gerektiğinde eleştireni, gerektiğinde yönlendireni olmalıdır. Sivil toplumun gücü; ses çıkarabilmekten geçer.
Sonuç: Ya Sahip Çıkacağız, Ya da Kaybedeceğiz
Haklar mücadeleyle kazanılır, sessizlikle kaybedilir. Eğer engelli bireyler olarak bizler, kendi temsil hakkımıza sahip çıkmazsak; başkalarının çizdiği sınırlar içinde yaşamaya mahkûm oluruz. Engelli olmayan ama engelli adına konuşan kişiler, niyetleri iyi olsa da pratiği yanlış yönetir. Engelli bireyin sesini, ancak engelli bireyin kendisi duyurabilir.
Bu nedenle derneklerde radikal bir değişim şarttır. Dernekler, üyeleriyle yeniden bağ kurmalı, engellilerin gerçek ihtiyaçlarını gözetmeli ve hak temelli mücadeleyi esas almalıdır.
Sessiz kalınan her gün, kaybedilen bir haktır. Yeniden örgütlenelim, yeniden ayağa kalkalım ve birlikte yürüyelim!
REHBER KORDİNATÖR
MİLLİ YÜZÜCÜ
ENGELLİ HAK SAVUNUCUSU
AKTİVİST
BAĞIMSIZ YAŞAM KOÇU
ŞAİR – YAZAR – BİLGİSAYAR YAZILIMCISI
SAKARYALI YUSUF DURDURMUŞ
